بالتا...BALTA

(Uşaq nağılı)

  گئجه چاغییدی؛ آی ایشیغینین آلتیندا اورما­نین ان­قوجا آغاجی «گیرده­کن دَده» هر گئجه­کی  کیمی اورمانین فیدنلرینه اونلارا بیر یاشاییش درسی اولسون دئیه ناغیل سؤیله­ییردی:

  -بیر گون وار ایدی، بیر گون یوخ­ایدی. تانریدان سونرا هئچ کیم یوخ­ایدی. بؤیوک بیر اورماندا بیر منجیل، قیتمیر قارا آغاج یاشاییردی. او آغاج او قَدر اؤزونو بَیَنن و کیلیسییدی کی هئچ زامان یئمیش وئرمزدی. یاعنی بارسیز بیر آغاجییدی. کؤکسوز بیر گؤبَلکدن باشقا هئچ کیمسه­یله دوست دئییلدی. گؤبلک­سه قارا آغاجا تای هامینین دالیسیندا دئدی-قودو ائدردی. اورمانین بوتون بیتکیلرینین کؤکونو ائشمک ایسته­ییردی. چونکی بَتر پاخیل، یامان گیجیکلییدی. قارا آغاج­سا هر یای آغاجلارین بارلانماسینی و اورمانین گئت-گئده بؤیومه­سینی گؤروب گؤزو-گؤتورمزلیکدن سورکلی اؤز ایچینی یئیردی. دیبینده­کی  گؤبلک­له دئدی-قودو ائتمکدن دئیینگن، سئومز و سئویلمز بیر آغاجا دؤنوشموشدو. اونون بئلنچی پیس خویو و هابئله خایین بیر بیتکییله دوستلوق ائتمه­سی، سونوندا بیله­سینین خسته­لنمه­سینه سبب اولدو. قارا آغاج گئت-گئده اؤز ایچینده قورد قویوردو. سونوندا کؤکو قورویوب گؤبلک کیمی کؤکسوز اولدو. بویو هوندور اولدوغونا گؤره دَنگه­سینی قورویا بیلمه­ییب آیاق اوسته دورانماییردی. سونوندایسا گوجسوزلوکدن باییلیب آشدی.  بو آرادا سیرداشی اولان خایین گؤبلک­سه آغاج آشارکن اونا باخیب دئدی:

- هه، بللی­دیر دا اؤزونه و اؤز دوغمالارینا دالی چئویرن صفئیین سونو بئیله اولار. سونرایسا قاققیلداماغا باشلادی. گولرکن ده آرا-بیر بو سؤزو تیکرارلاییردی:

- آی آللاه بو پخمه­لردن بول ائیله، گولدوک اوره­ییمیز آچیلدی.

  آمما  قارا آغاجین اؤزونه دوشمن سایدیغی سویداشلاری، یاعنی آغاجلار اونون دئوریلمه­سینی گؤروب بَتر اوزولدولر. بیر-بیرلرینه «- آ... یازیق اولدو قارا آغاجا، کشکه گله­جه­یینی دوشونه­یدی. داورانیشلاریندا دوشونجه­لی اولسایدی،  اؤز دوست-دوشمنین دوغرو تانیسایدی؛ بئیله بیر سونوج اونو گؤزله­مزدی. بیز اونو توتدوغو یولو یالنیش­دیر دئیه؛ نئچه یول اویارمیشدیق، آنجاق بیزیم سؤزوموزه قولاق­آسماییب، او هوللوک، کؤکسوز گؤبله­یین یالانلارینا آلداندی. نه اولسا دا آرامیزدان کؤچوب گئدن بیر آغاج­دیر. بیزیم سویدان­دیر. اورمانیمیزین باشی ساغ اولسون. تانری گوناهلارین باغیشلایاراق اونا رحمت ائیله­سین.» دئیه­رک اونا یاس توتدولار. 

  بیر نئچه گون سونرا آغاجین دوشدویو یئردن آدام­اوغلو آدلانان  یاشلی بیر ایکی­آیاقلی حیوان گئچیردی. گئچرکن آدامین گؤزو دئوریلمیش آغاجا دوشدو. بیر او یانینا باخدی، بیر بو یانینا. بیر نئچه یول الی­یله تاققا-تاق آغاجدان چالاندان سونرا «- یوخ یاخشی­دیر، ایشیمه یارار. بو آغاجدان بتر بالتا ساپی چیخار.» دئییب، چیخیب گئتدی.

  بو آرادا آغاجلارین ایچینه یامان وَلوَله دوشموشدو:

- «گؤره­سن آدام­اوغلونون دئدییی بالتا ساپی نه دئمکمیش!؟» دئیه آغاجلار بیر-بیرلریندن سوروشوردولار. گؤبلک­سه بو قارقاشادا سینسی-سینسی اؤز ایچینده هیریلداییردی. بیردن آغاجلارین بیرینین گؤزو اونا دوشدو سئوینجَکلییین گؤروب سوروشدو:

- «آی یاراماز گؤبلک اولمایا سن بالتا ساپینین نه اولدوغونو بیلیرسن؟ دئ گؤرک نه­دیر؟ بو دا سنین اویونبازلیقلاریندان بیری اولمایا!؟»

  گؤبلک آغاجا آلتدان-آلتدان باخیب، «- ایندی آچیب دئسم؛ داد وئرمز. آنجاق بیر ایپ-اوجو وئریم ها..، سونوندا من آرزیما چاتاجاغام.» دئیه جاواب وئردی. سونرا دا هیرناماغا باشلادی. گؤبَله­یین بو سؤزلری اورمانا بیر هؤووشنه سالدی.

  سونرا آدام­اوغلو بیر آرابا گتیریب قارا آغاجی اؤزویله آپاردی. یاشلی آدام قارا آغاجی کسیب دوغراییب چوخونو اودون ائدیب آمبارا ییغدی. آنجاق یاخشی بیر پارچاسین سئچیب دیقّتله یونتالایاندان سونرا باشینا پولاددان آغزی ایتی قاندال کیمی بیر بؤرک گئچیردیب آدینی بالتا قویدو. بئیله­لیکله ایشه یارادیغی اوچون بالتا جانلانیب یاراندی.

  گونلرین بیر گونو اورمان یئنیجه یوخودان اویانمیشکن هوندور قلمه آغاجی اوزاقدان آدام­اوغلونون گلدییینی گؤرر. آمما  بو یول چیینینه  تانیش اولان پولاد بؤرکلو بیر آغاج کسییینی میندیرمیش­ایدی. قلمه آغاجی خبری بوتون اورمانا بیلدیرر. گؤبلک خبری ائشیدر-ائشیتمز شادلیغا باشلایار. آغاجلار گؤبله­یین شنلیییندن آدامین چیینینده­کینین بالتا اولدوغونو بیلرلر. آدام یاخینلاشاندا بالتانین ساپین تانییارلار. دئمک او ساپ گؤبله­یین آلداتدیغی قارا آغاجدان عَمَله گلمیش­ایدی، آنجاق ایندی بالتا آدلانمیش و آدامین چیینینده اؤوونجک اوتورموشدو.

  بیردن-بیره آدام آغاجلارین بیرینه یاخینلاشار. الییله بالتانین ساپیندان یاپیشیب بالتانین ایتی پولاد باشینی مؤحکم آغاجا وورماغا باشلایار. یازیق، چاراسیز آغاج تیتره­ییب، چابالاییب سونوندا ضربه­لرین ائتکیسینده کسیلیب یئره دوشر. قالان آغاجلارسا بو گؤرونتویو گؤرمکدن قورخویا دوشرلر. هامیسی بالتانین ساپینا  

 - «ائهئی ساپ، سن اؤزون ده بیزدنسن آخی. گئچمیشه باخیب درس آل. نییه اؤز قارداشلاریوین، اؤز سویداشلاریوین جانینا قصد ائدیرسن؟! نییه سنین کؤکووو ائشن دوشمنله ال-بیر اولموشسان؟! بو ال-بیرلیک بیر چییینه مینمک اوچون مو؟ ده­یَرمی بونا؟ گؤر نه ده­یَری، نه­ایله ده­ییشدیریرسن! بیر آز دوشون، اؤزووو تانی. بیر اؤزووه گل، گؤر کیمسن. او آدام ایندی سنی چیینینه میندیرسه ده؛ سنی سئودیییندن، سایدیغیندان دئییل، بلکه سنی اؤز هدفینه آلت ائتدییینه گؤره­دیر. سندن منفعت گؤتوردویونه گؤره­دیر. بیل او سندن دئییل. سنه هئچ زامان اورک یاندیرماز. باشینداکی کؤله­لیک قاندالینی سؤک، آت. یوخسا سونون یامان اولاجاق.»  دئیه سسلنرلر.

  آمما بالتا ساپینی بوش-بوش اؤوونج بورگه­له­دییینه گؤره اؤزونو ائشیتمزلییه ووراراق آدام اوغلویلا ایش-بیرلییینی سوردورر.

  بئیله­لیکله هفته­ده اوچ گون؛ آدام اورمانا گلیب آغاجلاری بالتایلا کسیب آپاریب هفته بازاریندا ساتیردی. آغاجلار دا هرگون عئینی سؤزلرله بالتانین ساپینی اویاریردیلار. آنجاق بالتانین ساپی گؤز یاشلارینا باخماییردی! اورمان­سا گوندن گونه یاشیللیقدان توکه­نیردی.

  گونلر، هفته­لر، آیلار بئیله­جه سوووشدو.

  قیش فصلی آرتیق گلیب چاتماقدایدی. آدام­اوغلویسا آغاجلاری کسیب ساتماقدان بَتر پول قازانمیشدی. اؤزونه بیر کؤشک قاییرمیشدی. کؤشکون ایچینده بوتون دینجلیک آراجلاری ساغلانمیش­ایدی. آیریجا آدام بیر نئچه توکان آلیب اونلاری ایجاره­یه وئرمیشدی. بئیله­جه گلیری او توکانلاردان ساغلانماقدایدی. آرتیق اَمکلی اولماق چاغی گلیب چاتمیشدی. بئیله­لیکله ده ایشله­مه­یینه گرک یوخ­ایدی.

  بیر گون سحر قار دانالاری گؤیدن یئره دوشمه­یه باشلامیشکن؛ آدام­اوغلو بالتانین اولدوغو آمبارا دوزنلندی. بالتا آدامین گلدییینی گؤروب چییینه مینمک هَوَسییله سئوینمه­یه باشلادی. او یئنه اورمانا آپاریلماغینی سانیردی. آنجاق بو یول آدام بالتانی اؤزویله کؤشکونون ایچینه آپاردی و شومینه اوجاغینین قاباغیندا دایاندی. سونرا باسقییلا بالتانین ساپینی باشیندان آییریب ساپینی اوجاغین اودونا تولازلادی.

«گیرده­کن دَده» آغاجی ناغیلینی بیتیریب فیدنلره دئدی:

- «خوش یوخولار گؤره­سینیز گله­جه­یین اورمان آغاجلاری.»    

 ⎕ ⎕ ⎕

  هَن سئومه­لی، دادلی، دوزلو، آغیللی اوشاقلار اَیَر سیز ده بیر گئجه واختی دوشونه-دوشونه بیر اورمانداگزسه­نیز یقین اورما­نین ان­یاشلی آغاجیندان بو ناغیلی ائشیدرسینیز.

  ----------------------------------------- 

  یازان: خُسرو صُلح­کننده( باریشان  )

-----------------------------------------

Gecə çağıydı; Ay ışığının altında ormanın ən qoca ağacı “Girdəkən dədə” hər gecəki kimi ormanın fidənlərinə onlara bir yaşayış dərsi olsun deyə nağıl söyləyirdi:

-Bir gün var idi, bir gün yox idi. Tanrıdan sonra heç kim yox idi. Böyük bir ormandə bir məncil, qıtmır qara ağac yaşayırdı. O ağac o qədər özünü bəyənən və kilisiydi ki heç zaman yemiş verməzdi. Yəni barsız bir ağacıydı. Köksüz bir göbələkdən başqa heç kimsəylə dost deyildi. Göbələksə qara ağaca tay hamının dalısında dedi-qodu edərdi. Ormanın bütün bitkilərinin kökünü eşmək istəyirdi. Çünki bətər paxıl, yaman gicikliydi. Qara ağacsa hər yay ağacların barlanmasını və ormanın get-gedə böyüməsini görüb gözü-götürməzlikdən sürəkli öz içini yeyərdi. Dibindəki göbələklə dedi-qodu etməkdən deyingən, sevməz və sevilməz bir ağaca dönüşmüşdü. Onun belənçi pis xuyu və habelə xayin bir bitkiylə dostluq etməsi, sonunda biləsinin xəstələnməsinə səbəb oldu. Qara ağac get-gedə öz içində qurd qoyurdu. Sonunda kökü quruyub göbələk kimi köksüz oldu. Boyu hündür olduğuna görə dəngəsini qoruya bilməyib ayaq üstə duranmayırdı. Sonundaysa gücsüzlükdən bayılıb aşdı.  Bu arada sırdaşı olan xayin göbələksə ağac aşarkən ona baxıb dedi:

- Hə, bəllidir da özünə və öz doğmalarına dalı çövürən səfeyin sonu belə olar. Sonraysa qaqqıldamağa başladı. Gülərkən də ara-bir bu sözü tekrarlayırdı:

- Ay Allah bu pəxmələrdən bol eylə, güldük ürəyimiz açıldı.

Amma  qara ağacın özünə düşmən saydığı soydaşları, yəni ağaclar onun dövrülməsini görüb bətər üzüldülər. Bir-birlərinə “- A yazıq oldu Qara ağaca, kəşkə gələcəyini düşünəydi. Davranışlarında düşüncəli olsaydı,  öz dost-düşmənin doğru tanısaydı; beylə bir sonuc onu gözləməzdi. Biz onu tutduğu yolu yalnışdır deyə neçə yol uyarmışdıq ancaq bizim sözümüzə qulaq asmayıb, o hüllük köksüz göbələyin yalanlarına aldandı. Nə olsa da aramızdan köçüb gedən bir ağacdır. Bizim soydandır. Ormanımızın başı sağ olsun. Tanrı günahların bağışlayaraq ona rəhmət eyləsin.” Deyərək ona yas tutdular.   

Bir neçə gün sonra ağacın düşdüyü yerdən adam oğlu adlanan  yaşlı bir iki ayaqlı heyvan geçirdi. Geçərkən adamın gözü dövrülmüş ağaca düşdü. Bir o yanına baxdı, bir bu yanına. Bir neçə yol əliylə taqqa-taq ağacdan çalandan Sonra “-Yox yaxşıdır, işimə yarar. Bu ağacdan bətər balta sapı çıxar.” deyib çıxıb getdi.

Bu arada ağacların içinə yaman vəl-vələ düşmuşdu:

“-Görəsən adam oğlunun dediyi balta sapı nə deməkmiş!?” deyə ağaclar bir-birlərindən soruşurdular. Göbələksə bu qarqaşada sinsi-sinsi öz içində hırıldayırdı. Birdən ağacların birinin gözü ona düşdu sevincəkliyin görüb soruşdu:

-“Ay yaramaz göbələk olmaya sən balta sapının nə olduğunu bilirsən? De görək nədir? Bu da sənin oyunbazlıqlarından biri olmaya!?”

Göbələk ağaca altdan-altdan baxıb “-İndi açıb desəm; dad verməz. Ancaq bir ip-ucu verim ha, sonunda mən arzıma çatacağam.” Deyə cavab verdi. Sonra da hırnamağa başladı. Göbələyin bu sözləri ormana bir hövüşnə saldı.

Sonra adam oğlu bir araba gətirib qara ağacı özüylə apardı. Yaşlı adam qara ağacı kəsib doğrayıb çoxunu odun edib ambara yığdı. Ancaq yaxşı bir parçasın seçib diqqətlə yontalayandan sonra başına poladdan ağzi iti qandal kimi bir börk geçirdib adını balta qoydu. Beyləliklə işə yaradığı üçün balta canlanıb yarandı.

Günlərin bir günü orman yenicə yuxudan oyanmışkən hündür qələmə ağacı uzaqdan adam oğlunun gəldiyini görər. Amma  bu yol çıyninə  tanış olan polad börklü bir ağac kəsiyini mindirmiş idi. Qələmə ağacı xəbəri bütün ormana bildirər. Göbələk xəbəri eşidər-eşitməz şadlığa başlayar. Ağaclar göbələyin şənliyindən adamın çiynindəkinin balta olduğunu bilərlər. Adam yaxınlaşanda baltanın sapın tanıyarlar. Demək o sap göbələyin aldatdığı qara ağacdan əmələ gəlmiş idi, ancaq indi balta adlanmış və adamın çiynində övüncək oturmuşdu.

Birdən-birə adam ağacların birinə yaxınlaşar. Əliylə baltanın sapından yapışıb baltanın iti polad başını möhkəm ağaca vurmağa başlayar. Yazıq çarasız ağac titrəyib çabalayıb sonunda zərbələrin etkisində kəsilib yerə düşər. Qalan ağaclar bu görüntüyü görməkdən qorxuya düşərlər. Hamısı baltanın sapına

“-Ehey sap, sən özün də bizdənsən axı. Geçmişə baxıb dərs al. Nədən öz qardaşlarıvın, öz soydaşlarıvın canına qəsd edirsən?! Nədən sənin köküvü eşən düşmənlə əl-bir olmuşsan?! Bu əl-birlik bir çiyinə minmək üçün mü? Dəyər mi buna? Gör nə dəyəri nə ilə dəyişdirirsən! Bir az düşün, özüvü tanı. Bir özüvə gəl, Gör kimsən. O adam indi səni çiyninə mindirsə də; səni sevdiyindən, saydığından deyil, bəlkə səni öz hədəfinə alət etdiyinə görədir. Səndən mənfəət götürdüyünə görədir. Bil o səndən deyil. Sənə heç zaman ürək yandırmaz. Başındaki köləlik qandalını sök at, yoxsa sonun yaman olacaq.” Deyə səslənərlər.

Amma balta sapını boş-boş övünc burgələdiyinə görə özünü eşitməzliyə vuraraq adam oğluyla iş-birliyini sürdürər.

Beyləliklə həftədə üç gün adam ormana gəlib ağacları baltayla kəsib aparıb həftə bazarında satırdı. Ağaclar da hərgün eyni sözlərlə baltanın sapını uyarırdılar. ancaq baltanın sapı göz yaşlarına baxmayırdı! Ormansa gündən günə yaşıllıqdan tükənirdi.

Günlər, həftələr, aylar beyləcə sovuşdu.

Qış fəsli artıq gəlib çatmaqdaydı. Adam oğluysa ağacları kəsib satmaqdan bətər pul qazanmışdı. Özünə bir köşk qayırmışdı. Köşkün içində bütün dinclik aracları sağlanmış idi. Ayrıca adam bir neçə tükan alıb onları icarəyə vermişdi. Beyləcə gəliri o tükanlardan sağlanmaqdaydı. Artıq əməkli olmaq çağı gəlib çatmışdı. Beyləliklə də işləməyinə gərək yox idi.

Bir gün səhər qar danaları göydən yerə düşməyə başlamışkən; adam oğlu baltanın olduğu ambara düzənləndi. Balta adamın gəldiyini görüb çiyinə minmək həvəsiylə sevinməyə başladı. O yenə ormana aparılmağını sanırdı, ancaq bu yol adam baltanı özüylə köşkünün içinə apardı və şuminə ocağının qabağında dayandı. Sonra basqıyla baltanın sapını başından ayırıb sapını ocağin oduna tolazladı.

“Girdəkən dədə” ağacı nağılını bitirib fidənlərə dedi “-Xoş yuxular görəsiniz gələcəyin orman ağacları.” 

⎕ ⎕ ⎕

Hən Sevməli dadlı düzlü ağıllı uşaqlar əyər siz də bir gecə vaxtı düşünə-düşünə bir ormanda gəzsəniz yəqin ormanın ən yaşlı ağacından bu nağılı eşidərsiniz.

------------------------------------------------------

YAZAN: XOSROV BARIŞAN